توان‌نگار– سحر مشایخی| با توجه به اینکه گروه زیادی از مردم دنیا دچار نقص عضو بوده؛ آیا در قرآن و منابع روایی دینی به ابعاد آن پرداخته شده و اساسا چه توصیه هایی در راستای بهبود زندگی این گروه شده است.

در پاسخ باید گفت: معلولیت به عنوان نقص جسم که شخص را از مواهب برخوردار دیگران محروم ساخته؛ از زوایای مختلف قابل بررسی است. صرف نظر از بررسی علل آن، آنچه بیش از همه تاثیر گذار در زندگی شخص معلول است توجه به قابلیّت های خود و تلاش برای رسیدن به اهداف قابل وصول زندگی، و دیگر نقش جامعه (اعم از حاکمیت و سایر مردم) در مواجهه و برخورد با این قشر از افراد جامعه در راستای بهبود شرایط زندگی آنهاست.
قرآن کریم وجود نواقص در زندگی انسان را امتحانی از جانب پروردگار بیان فرموده است.(۱) چنانکه می فرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الأَمْوالِ وَ الأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ‏؛ الَّذینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصیبَهٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ‏؛ أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَهٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ‏»؛ قطعاً همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى و کاهش در مال‏ها وجان‏ها و میوه‏ ها آزمایش مى‏ کنیم؛ و بشارت ده به استقامت‏ کنندگان!آنها که هر گاه مصیبتى به ایشان مى ‏رسد، مى ‏گویند: «ما از آن خدائیم؛ و به سوى او باز مى‏ گردیم !اینها، همانها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده؛ و آنها هدایت ‏یافتگان هستند!(۲)
در این آیه یکی از مصادیق امتحان نقص در انفس و جان بیان شده؛ اما چنین امری مانع سلوک معنوی و سیر به کمال نبوده؛ لذا قرآن کریم صابرین را بشارت به پاداش الهی داده است.

قرآن کریم تقوا را عامل برتری افراد در نزد پروردگار دانسته؛ لذا ممکن است شخص معلولی به مراتب دارای جایگاه والاتری در نزد خدای متعال بوده باشد: «یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثى‏ وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیر»؛ اى مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره‏ ها و قبیله‏ ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید (اینها ملاک امتیاز نیست،) گرامى‏ ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست خداوند دانا و آگاه است.(۳)

بر این اساس در دستورات به مکلفین از برخورد نامناسب با کسانی که نقص عضو داشته و یا تمسخر دیگران نهی نموده است؛ چنانکه می فرماید: «عَبَسَ وَ تَوَلَّى؛ أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى‏؛ وَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّهُ یَزَّکَّى؛ أَوْ یَذَّکَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّکْرى‏»؛ چهره درهم کشید و روى برتافت! از اینکه نابینایى به سراغ او آمده بود، تو چه مى‏دانى شاید او پاکى و تقوى پیشه کند؟ یا متذکر گردد و این تذکر به حال او مفید باشد.(۴)

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى‏ أَنْ یَکُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى‏ أَنْ یَکُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمانِ وَ مَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُون»؛ اى کسانى که ایمان آورده ‏اید! نباید گروهى از مردان شما گروه دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند و نه زنانى زنان دیگر را، شاید آنان بهتر از اینان باشند و یکدیگر را مورد طعن و عیب جویى قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید، بسیار بد است که بر کسى پس از ایمان نام کفرآمیز بگذارید و آنها که توبه نکنند، ظالم و ستمگرند.(۵)

قرآن کریم سنتهای غلط فرهنگی رایج در زمان جاهلیت در تبعیض میان افراد سالم و معلول را زیر سوال برده چنانکه می فرماید: «لَیْسَ عَلَى الْأَعْمى‏ حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَ لا عَلى‏ أَنْفُسِکُمْ أَنْ تَأْکُلُوا مِنْ بُیُوتِکُم‏»؛ بر نابینا و افراد شل و بیمار گناهى نیست (که با شما هم غذا شوند) و بر شما نیز گناهى نیست که از خانه‏ هاى خودتان (خانه ‏هاى فرزندان یا همسرانتان که خانه خود شما محسوب مى‏ شود بدون اجازه خاصى) غذا بخورید…(۶)

و در آیاتی دیگر بر اساس ملاک تکلیف، برخی تکالیف را از آنها ساقط دانسته است:« أَ لَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَهً فَتُهاجِرُوا فِیها…اِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَهً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلا»؛ آیا زمین خداوند وسیع نبود تا در آن (از محیط کفر به محیط اسلام) مهاجرت کنید؟… مگر ناتوان‏ شدگان از مردان و زنان و کودکان (در دست قدرتى حاکم یا جوّى مانع از تحصیل معارف) که هیچ چاره‏اى نداشته و به هیچ نحوى (براى هجرت) راه نیابند.(۷) «لَیْسَ عَلَى الْأَعْمى‏ حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْمَرِیضِ حَرَج»؛بر نابینا و لنگ و بیمار گناهى نیست (اگر در میدان جهاد شرکت نکنند). (۸)

توجه به معلولیت در روایات

در کتب روایی هر چند باب مستقلی برای افراد معلول اختصاص داده نشده؛(۹) اما در روایات متعددی به ابعاد مختلف نقص عضو اشاره شده است، از امتحان بودن آن، وظیفه شخص معیوب؛ وظیفه حکومت و مردم سالم در مقابل افراد علیل. که برخی از آنها بیان می گردد.

۱٫جانشینی «ابن مکتوم» نابینا در مدینه در غیاب پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم):
«ابن مکتوم» در غزوه ی «احد» و «حمراء الاسد» و «بنی نضیر» و «الکدر» و «بحران» و «خندق» و «بنی قریظه» و «بنی لحیان» و «الغابه» و «حدیبیه» و «فتح» و «حنین» و «طائف» و «حجه الوداع»، جانشین پیامبر(صلی الله علیه وآله) در مدینه بود(۱۰) جانشین قرار گرفتن چنین شخصی بیانگر آن است که نابینا بودن مانع قابلیت های دیگر شخص در راستای فعالیتهای اجتماعی نخواهد بود.

۲٫ارسال آموزگار نابینا به مدینه:
«مصعب بن عمیر» از کسانی است که در مکه اسلام را پذیرفت. پیامبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلم) او و «ابن ام مکتوم» نابینا را به عنوان سفیران خویش به مدینه فرستاد تا انصار و اهالی مدینه را قرآن بیاموزند. اینان اولین کسانی بودند که جهت آموزش قرآن به مدینه رفتند.(۱۱)

۳٫ مؤذن نابینا:
«بلال حبشی»، «ابومحذوره» و «ابن ام مکتوم» که شخصی نابینا بود از مؤذنان پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) بوده اند.

۴٫مشارکت در جهاد:
عمر بن جموح با اینکه از ناحیه پا لنگ بود و جهاد بر وی واجب نبود، اما در جنگ احد با اصرار فراوان از پیامبر خواست که در جنگ شرکت کند. تا اینکه با درخواست او موافقت شد و در احد به شهادت رسید. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) پس از شهادت وی خطاب به او گفتند: «گویا ترا می بینم که با پای سالم در بهشت قدم می زنی».(۱۲).

۵٫مشارکت در نماز جماعت:
روایاتی که بیان می دارد شخص نابینا در صورت امکان می بایست در نماز جماعت شرکت کند و نمی بایست از عبادات جمعی دور بماند. در این باب دو روایت در منابع شیعی و سنی است: روایت اول که از «ابن ام مکتوم» است که از پیامبر (صلی الله علیه وآله) سوال نمود من شخصی نابینا و منزلم نیز از مسجد دور است، آیا اجازه می دهید در منزل خود نماز بگزارم و در جماعت حاضر نشوم؟ حضرت فرمودند: آیا صدای اذان را می شنوی؟ وی پاسخ مثبت داد و پیامبر(صلی الله علیه واله) فرمودند رخصتی برای تو نمی بینم.(۱۳)
در روایت دیگری که در منابع شیعی نقل شده شخص نابینایی از حضرت سوال نمود چه بسا من صدای اذان را می شنوم؛ اما کسی را نمی یابم که مرا به مسجد برساند. حضرت در پاسخ وی فرمودند: طنابی از منزلت به مسجد وصل نما و در جماعت حاضر شو.(۱۴) که در این روایت تاکید بر این شده که به هر صورت که شده شخص نابینا خود را به مسجد برساند.

۶٫ خیر بودن نسبی نابینایی برای فرد:
روایت «عثمان بن حنیف» که بیان می دارد نابینایی از پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله) طلب دعا برای بهبودی و شفای خود نمود؛ اما پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود که چنین حالی برای توبهتر است؛ هر چند که اگر بخواهی برای تو دعا می کنم؛(۱۵)

۷٫مراقبت در رفتار با اهل بلا:
پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در مورد نگاه به کسانی که چهره ی نامناسبی به واسطه ی بیماری داشته بیان فرمودند: به اهل بلاء و جذامیان نگاه طولانی میندازید؛ زیرا که چنین امری آنان را محزون می سازد.(۱۶)

۸٫بیان ثواب برای کمک به معلولین:
رسول خدا فرمودند: «هر کس معلولی را در کارهایش کمک کند، خدا در کارش به او کمک دهد و در قیامت فرشته‏ هائى روا دارد که او را در گذر از هراسها کمک دهند».(۱۷)

۹٫وظیفه حکومت نسبت به معلولین:
در نامه امام علی (علیه السلام) به مالک اشتر در خصوص طبقه ی گرفتار و محروم جامعه آمده است: «سپس خدا را! خدا را! در خصوص طبقات پایین و محروم‏ جامعه، که هیچ چاره‏ اى ندارند، [و عبارتند] از زمین‏ گیران‏، نیازمندان، گرفتاران، دردمندان. …مبادا سر مستى حکومت تو را از رسیدگى به آنان باز دارد، که هرگز انجام کارهاى فراوان و مهم عذرى براى ترک مسئولیت‏ هاى کوچک‏تر نخواهد بود. همواره در فکر مشکلات آنان باش، و از آنان روى بر مگردان، به ویژه امور کسانى را از آنان بیشتر رسیدگى کن که از کوچکى به چشم نمى ‏آیند و دیگران آنان را کوچک مى‏ شمارند و کمتر به تو دسترسى دارند . براى این گروه، از افراد مورد اطمینان خود که خدا ترس و فروتنند فردى را انتخاب کن، تا پیرامونشان تحقیق و مسائل آنان را به تو گزارش کنند. سپس در رفع مشکلاتشان به گونه ‏اى عمل کن که در پیشگاه خدا عذرى داشته باشى…».(۱۸)
و…
که مجموع این اخبار بیانگر وظیفه ی شخص معلول و جامعه و حاکمیت نسبت به او بوده که در صورت رعایت این امور سختی تحمل نقص بر شخص معلول آسانتر گشته و زمینه ی زندگی عادی او همچون سایر افراد اجتماع میسر می گردد.
آنچه نیاز واقعی بشر غیر از تأمین مسائل مادی و یا به عبارتی مسائل ظاهری است، رسیدن به حیات معنوی و انسانی و تأمین نیازهای روحی و اخلاقی او است.
ژرف نگران بر این باورند که انسان بدون ملکات اخلاقی موجودی است کاملاً حیوانی و پست. مصلحان بشری اخلاق را سرمایه پر سود دنیا و آخرتی انسان می‌دانند. حقایقی اخلاقی ، عناصر ساختمانی معنوی و روحی بشر است .اخلاق ، اساس فضیلت و ریشه حقایق است.
عصر امروز عصری است که انسان از نظر باطنی به شرارت کشیده شده است و نیازمند بازنگری در مسائل روحی و اخلاقی خود است، و اگر گفته شود مسأله اخلاق از ضروری‌ترین مسائل حیاتی و از اساسی‌ترین برنامه‌های زندگی است، سخنی به گزاف گفته نشده است.
حجت الاسلام والمسلمین شیخ حسین انصاریان بر اساس درخواست عده‌ای از طلاب و دانشجویان در ماه مبارک رمضان سال ۱۳۷۸ در طول ۲۵ جلسه ، ظرائف و لطائف مبحث اخلاق نظری را به شکلی نو و جدید به بحث گذاشتند.

آنچه در ادامه می‌خوانید داستانی درباره اهمیت اخلاق در پیشگاه خداوند است:
امام صادق (ع) می‌فرماید : گروهی نزد پیامبر خدا آمدند و او را به مرگ سعد بن معاذ خبر دادند، پیامبر با اصحاب برای تجهیز سعد حرکت کردند، و در حالی که بر چهارچوب در غسّال خانه قرار داشتند به غسل دادن بدن سعد فرمان دادند. هنگامی‌که او را کفن کردند و بر تخته ای برای حمل به سوی بقیع قرار دادند ، حضرت با پای برهنه و بدون عبا دنبال جنازه حرکت کردند، سپس گاهی طرف راست جنازه را بر دوش می‌گرفتند و گاهی طرف چپ را تا به قبر رسیدند. پیامبر وارد قبر شد و با دست مبارکش لحد چید و از اصحاب می‌خواست که سنگ و خاک به حضرت دهند تا روزنه های بین لحد را بگیرد؛ چون فارغ شدند و خاک روی لحد ریخته شد و قبر به طور کامل بسته شد ، فرمود : من می‌دانم به زودی جنازه می‌پوسد ولی خدا بنده ای را دوست دارد که هرگاه کاری می‌کند محکم و استوار انجام می‌دهد، به این خاطر در چینش لحد و بستن روزنه های آن با سنگ و خاک دقت کردم.
در آن لحظه مادر داغدیده سعد از گوشه ای فریاد برداشت: ای سعد! بهشت بر تو گوارا باد ، ولی پیامبر فرمودند : ای مادر سعد، مطلبی را بر پروردگارت در مورد فرزندت این گونه قاطع و یقینی نسبت مده؛ زیرا فشار سختی به سعد وارد شد!
چون پیامبر و مردم از دفن سعد برگشتند، گفتند : ای پیامبر خدا ! کاری را از شما در مورد سعد دیدیم که بر کسی ندیدیم ، با پای برهنه و بدون عبا تشییع جنازه آمدید. فرمودند: در این حالت به فرشتگانی که به تشییع آمده بودند اقتدا کردم. گفتند: گاهی جانب راست و گاهی جانب چپ جنازه را بر دوش گرفتید . فرمود : در تشییع جنازه دستم در دست جبرئیل بود ، آنچه او انجام داد من انجام دادم . گفتند: شما برای غسلش اجازه دادی و بر او نماز گزاردی و لحدش را چیدی آن گاه گفتی: فشاری سخت بر او وارد شد ! فرمود : آری ، زیرا با خانواده اش بداخلاق بود!
ولی اگر انسان از ایمانی متوسط یا حداقل، و عملی اندک برخوردار باشد ولی با سرمایه‌ای سرشار از مکارم اخلاقی زندگی کند ، و با خانواده و اقوام و مردم در همه زمینه های اخلاقی خوش رفتار باشد در دنیا کمتر دچار مشکل می‌شود و در آخرت مکارم اخلاقش رحمت و فیوضات بی نهایت حق را جذب می‌کند .

پی نوشت:
۱٫ هر چند که چنین امری به معنای نفی اسباب و مسببات عادی و نقش اختیار انسان نیست.
۲٫ البقره/۱۵۷-۱۵۵٫
۳٫ الحجرات/۴۹/۱۳٫
۴٫ عبس/۴/۸۰٫
۵٫ الحجرات/۱۱/۴۹٫
۶٫ النور/۶۱/۲۴٫
۷٫ النساء/۹۸/۴٫
۸٫ الفتح/۱۷/۴۸٫
۹٫ البته در کتب روایی بابی در نحوه معاشرت با نابینایان و زمین گیران و صاحبان بیماری های مسری اختصاص داده شده؛ همچنان که مرحوم مجلسی در بحارالانوار (ج۷۲، ص۱۴)، بابی را به این عنوان اختصاص داده و یازده روایت در ذیل آن آورده است. همچنین مرحوم کلینی در کافی(ج۲، ص۵۶۷، ط: الاسلامیه) بابی را در رابطه با دعا به هنگام بروز بیماری ها و امراض اختصاص داده اند و نوزده روایت در ذیل آن نقل نموده اند.
۱۰٫ المغازی، الواقدی،ج۱، ص۸٫
۱۱٫ ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه،‌ج۴، ص۶۰۱، دار الجیل – بیروت.
۱۲٫ احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، ۵۰جلد، ج۳۷، ص۲۴۷، مؤسسه الرساله – لبنان – بیروت، چاپ: ۱، ۱۴۱۶ ه.ق: عَنْ أَبِی قَتَادَهَ: أَنَّهُ حَضَرَ ذَلِکَ قَالَ: أَتَى عَمْرُو بْنُ الْجَمُوحِ‏ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، أَ رَأَیْتَ إِنْ قَاتَلْتُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ حَتَّى أُقْتَلَ أَمْشِی بِرِجْلِی هَذِهِ صَحِیحَهً فِی الْجَنَّهِ؟، وَکَانَتْ رِجْلُهُ عرْجَاءَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ:” نَعَمْ”. فَقَتَلُوهُ‏ یَوْمَ أُحُدٍ هُوَ وَابْنُ أَخِیهِ وَمَوْلًى لَهُمْ، فَمَرَّ عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ:” کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْکَ تَمْشِی بِرِجْلِکَ هَذِهِ صَحِیحَهً فِی الْجَنَّهِ”. فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ بِهِمَا وَبِمَوْلَاهُمَا فَجُعِلُوا فِی قَبْرٍ وَاحِدٍ».
۱۳٫ احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، ۵۰جلد، ج۲۴، ص۲۴۳، مؤسسه الرساله – لبنان – بیروت، چاپ: ۱، ۱۴۱۶ ه.ق: «حَدَّثَنَا أَبُو النَّضْرِ، حَدَّثَنَا شَیْبَانُ، عَنْ عَاصِمٍ، عَنْ أَبِی رَزِینٍ، عَنْ عَمْرِو بْنِ أُمِّ مَکْتُومٍ، قَالَ: جِئْتُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، کُنْتُ ضَرِیرًا، شَاسِعَ الدَّارِ، وَلِی قَائِدٌ لَا یُلَائِمُنِی، فَهَلْ تَجِدُ لِی رُخْصَهً أَنْ أُصَلِّیَ فِی بَیْتِی؟ قَالَ:” أَتَسْمَعُ النِّدَاءَ؟” قَالَ: قُلْتُ: نَعَمْ. قَالَ:” مَا أَجِدُ لَکَ رُخْصَهً».
۱۴٫ طوسى، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، ۱۰جلد، ج۳، ص۲۶۶، دار الکتب الإسلامیه – ایران – تهران، چاپ: ۴، ۱۳۶۵ ه.ش: عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: «هَمَّ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِإِحْرَاقِ قَوْمٍ فِی مَنَازِلِهِمْ کَانُوا یُصَلُّونَ فِی مَنَازِلِهِمْ وَ لَا یُصَلُّونَ الْجَمَاعَهَ فَأَتَاهُ رَجُلٌ أَعْمَى فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی ضَرِیرُ الْبَصَرِ وَ رُبَّمَا أَسْمَعُ النِّدَاءَ وَ لَا أَجِدُ مَنْ یَقُودُنِی إِلَى الْجَمَاعَهِ وَ الصَّلَاهِ مَعَکَ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ «شُدَّ مِنْ مَنْزِلِکَ إِلَى الْمَسْجِدِ حَبْلًا وَ احْضُرِ الْجَمَاعَهَ».
۱۵٫ نسائى، احمد بن على، السنن الکبرى، ۷جلد،ج۶، ص۱۶۹، ح:۱۰۴۹۵، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون – لبنان – بیروت، چاپ: ۱، ۱۴۱۱ ه.ق: « عَنْ عُمَارَهَ بْنِ خُزَیْمَهَ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ حُنَیْفٍ‏ أَنَّ رَجُلًا ضَرِیرَ الْبَصَرِ أَتَى النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ سَلَّمَ فَقَالَ: ادْعُ اللَّهَ (تَعَالَى) أَنْ یُعَافِیَنِی قَالَ: إِنْ شِئْتَ دَعَوْتُ وَ إِنْ شِئْتَ صَبَرْتَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکَ قَالَ: فَادْعُهُ فَأَمَرَهُ أَنْ یَتَوَضَّأَ فَیُحْسِنَ وُضُوءَهُ وَ یَدْعُوَ (بِهَذَا) الدُّعَاءِ «اللهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ وَ أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ نَبِیِّ الرَّحْمَهِ إِنِّی تَوَجَّهْتُ بِکَ إِلَى رَبِّی فِی حَاجَتِی هَذِهِ فَتَقْضِی لِی اللهُمَّ شَفِّعْهُ فِیَّ».
۱۶٫ المجلسی، بحار الانوار، ج۷۲، ص۱۵، داراحیاء التراث العربی: «عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ«صلی الله علیه وآله»:‏ لَا تُدِیمُوا النَّظَرَ إِلَى أَهْلِ الْبَلَاءِ وَ الْمَجْذُومِینَ فَإِنَّهُ یَحْزُنُهُمْ».
۱۷٫ المجلسی، بحار الانوار، ج۷۲، ص۲۱، داراحیاء التراث العربی.
۱۸٫ شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغه / ترجمه دشتى، ۱جلد، ص۵۸۳، مشهور – ایران ؛ قم، چاپ: اول، ۱۳۷۹ش.