*نگین حیدری| توان‌نگار|
معلولیت یکی از تنوعهای جامعه بشری است که علل مختلفی از قبیل ژنتیک، بیماریها و عوامل محیطی آنرا سبب می گردد. صرف نظر از انواع معلولیت، در صورت عدم اجرای قوانین حمایتی و دسترس پذیری در ابعاد مختلف، وضعیت جسمی، حسی یا روانی فرد دارای معلولیت ، بر فعالیتهای روزمره و مشارکت اجتماعی او موثر خواهد بود.
اهمیت توجه به حقوق افراد دارای معلولیت از سوی فعالان حقوق بشر و سازمانهای بین المللی به گونه ایست که سال ۱۹۸۱ سال جهانی معلولان نام گرفت. رویکرد جدید بر توانایی های معلولان تاکید دارد نه بر ناتوانی آنها. در این دیدگاه شخص به دلیل وضعیت جسمی و ذهنیش معلول نیست بلکه به این دلیل معلول به شمار می رود که از فرصتهایی که در جامعه مهیا شده محروم گردیده است. امضاء کنوانسیون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت توسط 144 کشور,عزم فراگیر جهانی را در جهت رفع محرومیت و رفع تبعیض از این بزرگترین اقلیت دنیا نشان می دهد. از سوی دیگر حیثیت و منزلت گوهر گران بهایی است که بنی آدم فارغ از هرگونه وضعیت انسانی، از آن بهره مند است. و مبنای کلیه حقوق وی می باشد.
از زمان تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال ۱۹۴۸، میثاقهای بین المللی حقوق مدنی ، سیاسی و اجتماعی، اقتصادی فرهنگی مصوب سال ۱۹۶۶، معاهدات منطقه ای مختلف و نهایتا کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت مصوب ۱۳ دسامبر سال ۲۰۰۶، که یک سند عام و جهان شمول خاص حقوق معلولان می باشد، در کنار توجه به حقوق معلولان از جنبه های مختلف، بر مساله حفظ کرامت و منزلت فرد معلول و فراهم آوردن امکان زندگی با سایر افراد جامعه توجه ویژه ای شده است.
در خصوص بهره مندی معلولان از امکانات رفاهی، وضعیت کشورهای توسعه یافته را نه بلکه وضعیت کشورهای در حال توسعه آسیایی را مد نظر قرار می دهیم، که معلولان علاوه بر بهره مندی از حقوق جبران نقص توانایی، از امکاناتی همچون حمل و نقل رایگان شهری، کمک هزینه مسکن، بهره مندی رایگان یا در دسترس وسایل توانبخشی و.. برخوردار می باشند.
از نظر سابقه تقنینی در ایران، در ماده ۴ قانون جامع حمایت از حقوق معلولان مصوب سال ۱۳۸۳ مقرر گردیده بود، “معلولان می‌توانند در استفاده از امکانات ورزشي، تفریحی، فرهنگی و وسایل حمل و نقل دولتي (مترو، هواپیما، قطار) از تسهیلات نیم بها بهره مند گردند.” در بسیاری از شهرها، ناوگان حمل و نقل مشمول ماده مذکور از این امکان بی اطلاع بودند و به باور بسیاری از معلولان این ماده قانونی به دلیل عدم اجرا و تحقق، به تعبیر استاد فقید دکتر امیر ناصر کاتوزیان، در زمره قوانین متروک از آن یاد می شود. در قانون حمایت از معلولان مصوب سال ۱۳۹۶ که پس از تلاش و پیگیریهای مستمر فعالان در حوزه حمایت از حقوق معلولان به تصویب رسید و امید می رفت سامانی بر وضعیت حقوق معلولان در جامعه مدنی ایران ایجاد نماید، به موجب تبصره ۲ ماده ۵ قانون مذکور، “استفاده افراد دارای معلولیت شدید از سامانه‏های حمل و نقل ریلی و اتوبوس‏رانی درون شهری دولتی و عمومی رایگان و استفاده این افراد از سامانه‏های برون‏شهری ریلی، هوایی و دریایی دولتی و عمومی نیم بها است.” صرف نظر از تفاسیر متعددی که در خصوص این تکلیف قانونی و دامنه شمول آن صورت می گیرد، در ادامه تبصره مذکور بر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تکلیف گردیده جهت اجرای آن، نسبت به پیش بینی اعتبارات لازم در لوایح بودجه سالانه اقدام و سازمان برنامه و بودجه در لایحه بودجه سالانه منظور نماید. با تدقیق در تبصره مورد اشاره، بهره مندی رایگان معلولان شدید از حمل و نقل رایگان عمومی درون شهری و تکلیف دولت جهت فراهم آوردن شرایط بهره مندی معلولان از این حق مسلم می باشد. علیرغم وجود این صراحت، مدیریت شهری اصفهان به تازگی از کارت بلیطهای منحصرا دو سفره برای معلولان با حضور مسوولان مختلف رونمایی نمود. اگرچه مدیریت شهری اصفهان در زمینه دسترس پذیری و مناسب سازی مبلمان شهری برای معلولان اقدامات شایسته ای انجام داده و برنامه هایی نیز در دست تحقق دارد ولی در اقدام اخیر، حق قانونی معلولان در بهره مندی کامل و رایگان از حمل و نقل عمومی درون شهری در این هیاهوی گسترده تبلیغاتی و رسانه ای رونمایی از این “بلیطهای دو سفره” گم شد و از ذهن مخاطبان کنجکاو و حساس به مسایل معلولان، دور ماند. مخاطبانی که از حقوق قانونی معلولان و واقعیت عدم بهره مندی آنها از بسیاری از آن حقوق، اطلاعی ندارند و رسانه نوشتاری، دیداری و شنیداری را مبنای قضاوت خود در خصوص وضعیت رفاهی و معیشتی معلولان قرار می دهند.
سوال و چالش مهم این است که در میان هزینه های سنگین و متعدد و رو به افزایش زندگی که در شرایط کنونی ایران، آحاد مردم از آن رنج می برند و معلولان به دلیل تحمل هزینه های مضاعف ناشی از شرایط معلولیت، فشار سنگین تری را متحمل می گردند، این قبیل اقدامات، در تسهیل شرایط زندگی افراد دارای معلولیت و کاهش هزینه ها و فشارهای زندگی ایشان، تا چه میزان اثر بخش می باشد، که چنین تبلیغات گسترده ای به دنبال آن صورت می گیرد؟ جز اینکه فشار روحی و روانی را نیز بر شرایط سخت زندگی ایشان می افزاید.
اگرچه در گذشته نیز به کرات شاهد چنین هیاهوی تبلیغاتی در خصوص ایفای مبهم و ناقص حقوق معلولان در رسانه های مختلف بوده ایم، این بار نیز این اقدام و مانور تبلیغاتی و رسانه ای پس از آن خصوصا درایام نزدیک به روز جهانی ناشنوایان و روز جهانی نابینایان، جامعه معلولان را نسبت به توجه و اهتمام مسوولان شهری به شرافت و منزلت فرد معلول و بهره مندی حقیقی او از آنچه بنا به انسان بودنش و حقوق قانونیش، استحقاق آنرا دارد با تردیدهایی دوچندان مواجه نموده و می نماید.

*فعال در حوزه حمایت از حقوق معلولان, ویژه افراد دارای آسیب بینایی